Ý thức là phần hiện tướng của tánh biết khi tiếp xúc với pháp trần. Có nhiều loại ý thức:

Ý thức 1, hình thành khái niệm về đối tượng do 5 thức trước cung cấp.

Ý thức 2, xử lý những khái niệm đã được hình thành do ý thức 1.

Ý thức 3, là khả năng nhận biết sự tái hiện thông tin lưu trữ trong vô thức qua các giấc mơ.

Đó là biểu hiện của tánh biết qua ý thức, ngoài ra tánh biết còn có những hoạt động độc lập không qua 6 thức nữa, như linh tri, tuệ tri, liễu tri chẳng hạn.

Tướng nghe chỉ sinh khởi khi nhĩ căn duyên với âm thanh trong môi trường có thể truyền âm, khi một trong các duyên này không khởi hoặc diệt thì tướng nghe cũng không khởi, hoặc diệt  theo, nhưng tánh nghe vẫn không sinh diệt. Nếu tánh nghe diệt tức không còn tồn tại nữa làm sao tai có thể nghe được âm thanh? Còn nếu tánh nghe sinh ắt nó tồn tại mãi vậy tại sao có lúc vẫn không nghe? Do đó, dù khi có hay không có duyên nhĩ căn với âm thanh tánh nghe vẫn không sinh không diệt. Nhận ra tánh nghe không sinh diệt này gọi là nghe lại tánh nghe.

Tu tập nghĩa là soi sáng lại chính mình để thấy ra hoạt động của cái ngã ảo tưởng, khi cái ngã được soi sáng thì ảo tưởng giảm dần nên nó điều chỉnh được nhận thức và hành vi từ sai đến đúng, từ bất thiện đến thiện, đó chính là bản ngã  xấu trở thành tốt nên gặt được những kết quả tốt trong vòng tương đối của Tam giới. Lý tưởng cao nhất của bản ngã là đại ngã chí thiện nhưng vẫn còn sinh tử luân hồi.

Cuối cùng khi cái ngã được soi sáng hoàn toàn thì nó không còn ảo tưởng nữa nên vượt qua được cả bất thiện lẫn thiện, đồng thời cái ngã ảo tưởng cũng biến mất, lúc đó được gọi là tri kiến thanh tịnh, hoặc tướng biết thanh tịnh, tuy nhiên vẫn còn sinh diệt, chỉ đến khi tướng biết tự hóa giải để trở về với tánh biết rỗng lặng trong sáng, không sinh diệt, thì mới hoàn toàn giác ngộ giải thoát.

Tất cả hoạt động trên hiện tướng của thấy biết đều xuất phát từ tánh biết nhưng chúng được gọi là tướng biết. Tánh biết thì tự nhiên, không sinh diệt, còn hoạt động nào của thấy biết chủ quan và có sinh diệt đều là tướng biết. Suy nghĩ có sinh diệt theo đối tượng nên nó thuộc về tướng biết.

Thực ra "tánh biết" luôn hiện diện đàng sau tất cả mọi "tướng biết" dưới hình thức lý trí, tình cảm hoặc bản năng (tâm vô nhân), nhưng ít ai nhận ra dù khi tướng biết sinh diệt theo đối tượng thì tánh biết vẫn không sinh diệt. Khi nào không có cái tôi muốn biết xen vào mà tâm vẫn biết thì đó chính là tánh biết, thế mà chúng ta cứ tưởng khi nào "tôi biết" mới gọi là biết, đây chính là cái biết lý trí. Đúng là cứ biết rồi sẽ biết đâu là tánh biết đâu là tướng biết vậy. 

Đó gọi là "Nhất niệm khởi thiện ác dĩ phân". Nên khi một tư tưởng khởi lên liền sinh ra đối thoại, bởi nếu không có đối thoại bản ngã chỉ chấp phiến diện một chiều. Cái gì thuộc về tương đối thì luôn có hai mặt để tương sinh tương khắc mà có sự chuyển hoá. Vì vậy điều đó không sao, tánh biết có thể hoá giải được tính nhị nguyên này của lý trí bằng cái thấy bất nhị.

Sādhu lành thay!

Con nên đọc lại hai chương Thấy Biết Trong Sáng và Suy Nghĩ Chân Thực trong cuốn Sống Trong Thực Tại sẽ đầy đủ chi tiết về các loại biết và nghĩ hơn là câu trả lời vắn tắt sau đây:

1) Biết trước hay sau gì thì cũng đều theo luật nhân quả cả.

2) Cái biết nào cũng đúng cả nếu không xen cái ngã ảo tưởng vào.

Trong thấy chỉ có thấy nghĩa là:

1) Đối với tâm thấy: không bị khái niệm, tư tưởng, quan niệm chủ quan (của cái ngã ý thức) che lấp, không bị thời gian tâm lý xen vào hoặc không bị tham sân si v.v... chi phối, nên tâm đủ sáng suốt định tĩnh trong lành hoặc rỗng rang lặng lẽ trong sáng để thấy thực tánh chân đế.

2) Đối với đối tượng: không bị lệ thuộc vào hình sắc bên ngoài (vì hình sắc hiện khởi do nhiều điều kiện khách quan xung quanh chứ không phải nó như chính nó là), đối tượng phải tự nhiên không do sắp đặt của người thấy, đối tượng là pháp thực tánh chân đế chứ không phải pháp chế định tục đế.

Đối với nghe, ngửi, nếm, xúc và biết cũng đều như vậy.

(Trong câu hỏi của con, nếu con hiểu "không bị đồng hoá bởi đối tượng" có nghĩa là không bị đối tượng chi phối làm mất chánh niệm tỉnh giác thì đúng. Nhưng nếu con hiểu là có khái niệm phân biệt giữa "người thấy" và "đối tượng được thấy" thì sai, vì chủ yếu "trong thấy chỉ có thấy" là cái thấy thuần khiết trong đó không còn cái "tôi" thấy nữa).

Biết qua tưởng tri hoặc thức tri đương nhiên là lý giải rồi. Biết như thế dù có đúng cũng chỉ mới là giải ngộ thôi chưa phải chứng ngộ. Chưa chứng ngộ thì chưa thể thấy được thực tánh của danh sắc. Chỉ sự thực chứng của tuệ tri - thấy trực tiếp không qua tư tưởng khái niệm nào - mới thấy được thực tánh của danh sắc. Khi thấy biết còn kèm theo tư tưởng từ kiến thức thì chưa phải kiến tịnh, càng chưa tới được tri kiến thanh tịnh, do đó chưa thể thấy thực tánh pháp. Trong thấy chỉ có thấy thôi, đừng muốn lý giải gì cả. Nếu con vẫn còn muốn lý giải thì khó thực chứng được.