Thiền không lệ thuộc vào một tư thế nào, cũng không dính mắc vào một đối tượng nào. Trong mọi tư thế và mọi hoàn cảnh, tâm thiền mới là chính yếu. Do con chưa thông suốt được "nguyên lý" của thiền nên đã kẹt vào "sự tướng".

Khi đọc sách tức con đang tương tác với ngôn từ nên đương nhiên phải nương theo pháp chế định để hiểu nghĩa, nhưng nếu con đọc với tâm sáng suốt, định tĩnh, trong lành hoặc thận trọng, chú tâm, quan sát rõ ràng thì con sẽ dễ hiểu ý sách hơn. Khi tâm con dính mắc vào đối tượng thì quên mình, và khi con biết mình thì quên đối tượng, nhưng một người tỉnh giác cao thì có thể thấy cả hai.

1) Con thấy và làm như vậy là đúng. Do khi ngồi trong tư thế thiếu tự nhiên và tâm bị gò ép nên nó phản kháng và sinh ra tình trạng trạo cử hoặc hôn trầm. Khi buông ra trong tâm thái thoải mái và trong hoạt động tự nhiên thì con thấy tâm và cảnh rõ ràng trong sáng hơn, chính đó mới là thiền.

2) Tùy duyên là tùy cả duyên thuận và nghịch chứ không chỉ chọn lựa duyên thuận không thôi. Dù duyên thuận hay nghịch thì vẫn phải sống thuận pháp. Tất nhiên khi cái ngã còn lớn thì khó tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha, nhưng nếu con vẫn tiếp tục trở về trọn vẹn trong sáng với thực tại thân - tâm - cảnh (trong sinh hoạt hàng ngày) thì rồi con sẽ thấy dễ dàng hơn.

Con đừng vội đáng giá là đi xuống hay đi lên một cách chủ quan như thế mà chỉ thấy ngã và pháp đang diễn ra như thế nào thôi. Biết đâu trước đây con không thấy còn bây giờ con thấy rõ hơn cái tâm lăng xăng của mình. Khi thấy con chưa thấy một cách khách quan trung thực mà vẫn còn muốn chế ngự hay xử lý theo một chiều hướng tu tập nào đó của mình hoặc theo một phương pháp có sẵn nào đó. 

Con làm cũng tương đối đúng nhưng chưa vô tư và tự nhiên, con vẫn muốn ép theo định hướng của con, cái hướng mà hầu như mọi người đều muốn đạt tới là ổn định cái tâm. Khi muốn ổn định cái tâm thì con tự rước vào chiều hướng đối nghịch của nó. Nếu con thấy tâm ổn đinh hay không ổn định đều bình đẳng, đều là bài học để con thấy ra bản chất vô thường, khổ, vô ngã như nhau thì con sẽ có một thái độ khác hẳn. Một thái độ bình thản giữa động và tịnh, giữa khổ và vui, giữa được và mất, giữa thành và bại v.v...

Chỉ bình thản mà thấy để khám phá sự thật về mình và cuộc sống. Chỉ thấy pháp là pháp thôi thì con sẽ thấy ra cách vận hành của nó, và khi đó con sẽ nhận ra rằng nó đâu phải là ta, là của ta, là tự ngã của ta mà phải lăng xăng xen vào xử lý. Có hai sự lăng xăng, đó là cái "lăng xăng" tất yếu trong sự vận hành trùng trùng duyên khởi của pháp, và sự lăng xăng của cái ta ảo tưởng muốn được như ý mình. Con có thấy ra điều đó không? Nếu không thì con không thể thấy cái "lăng xăng" kỳ diệu của pháp, mà chỉ miệt mài chạy theo cái lăng xăng trong ý đồ của bản ngã mà thôi.

Có lẽ trước khi con theo thiền Vipassanà con đã từng tu Tịnh và Mật, như trong một câu hỏi trước đây con có trình bày về Mantra và niệm Phật A-di-đà, nên nếu con thông suốt hết các cách hành trì thì không sao, nhưng nếu con thấy có sự mâu thuẫn và còn chút lo lắng thì thầy e rằng chính điều đó đã biểu hiện ra trong giấc ngủ - môi trường hoạt động của vô thức trong tiềm thức. Có thể là trong lúc ngủ con đã đọc lại câu chú nào đó một cách vô thức. 

Hơn nữa thầy đã nói thiền là tâm rỗng lặng trong sáng thấy biết mọi sự mọi vật (thân-tâm-cảnh) một cách tự nhiên, chứ không cần cố gằng đề đạt được điều gì cả, nhưng con lại thích ngồi thiền, như con nói con đã ngồi thiền với một đạo tràng yoga mới đây chẳng hạn, trong khi việc ngồi thiền đó lại làm cho con phân vân không biết có bị ảnh hưởng gì không. Tốt nhất là sau khi nghiên cứu tìm hiểu về những pháp tu con nên nhận một pháp tu nào phù hợp với mình nhất để tu, không nên để phân vân nghi hoặc.

Ảnh hưởng hay không còn tùy thái độ và trình độ của con trong lúc ngồi thiền. Tại con thích ngồi thiền và thích ngồi thiền tập thể nên đương nhiên có ảnh hưởng qua lại, nhưng nếu tâm con rỗng lặng trong sáng thì con không sợ bị ảnh hưởng bởi môi trường sinh học bên ngoài. Thiền Vipassanà thật sự thì bất cứ đâu và lúc nào cũng thiền được, tại sao con lại phải lệ thuộc vào môi trường để ngồi thiền cho thêm rắc rối?

Khi con thư giãn buông xả, thảnh thơi vô sự thì tâm rỗng lặng trong sáng. Lúc đó một trong hai sự kiện sẽ xảy ra nếu không rơi vào hôn trầm thụy miên:

- Một là yếu tố rỗng lặng mạnh hơn với những yếu tố hỷ, lạc, định, xả thì đó là tâm thuộc thiền định.

- Hai là yếu tố trong sáng mạnh hơn với những yếu tố tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác thì đó là tâm thuộc thiền tuệ.

Nói là hai nhưng thật ra chỉ là một bên yếu tố định nhiều hơn và bên kia yếu tố tuệ nhiều hơn mà thôi. Trong pháp hành này không chủ tâm hành thiền định hay thiền tuệ riêng như các pháp hành tách rời thiền định với thiền tuệ, mà chỉ thấy tâm đang định hay tuệ mà thôi.

Nếu tâm con lúc đó chỉ thấy rỗng lặng với những yếu tố hỷ, lạc, định, xả chứ không quan tâm đến bất kỳ điều gì khác thì đó là tâm thiền định. Nếu khi tâm con trở về trọn vẹn trong sáng (tỉnh giác) với thực tại thân-thọ-tâm-pháp một cách rõ ràng minh bạch, không còn khởi ý niệm (khái niệm chế định) nào thì đó là tâm thiền tuệ. Dù con đang có yếu tố định mạnh hơn thì vẫn tốt vì đó là định vô vi, vô ngã, chứ không phải định hữu vi do bản ngã cố gắng tạo nên. Định này rất dễ dàng, tự nhiên, vô tâm (vô tác) nên đó là chánh định, chỉ hỗ trợ chứ không trở ngại cho trí tuệ như định được nêu ra trong 10 chứng ngại của thiền tuệ. Con đã hành đúng theo hướng dẫn và có kết quả rất tốt. Có biến chuyển gì mới cứ cho thầy hay.

Người hành đề mục thở vô thở ra thường nhầm lẫn với luyện khí công Trung Hoa hoặc yoga Ấn Độ và họ tập chú ý ghi nhận cảm giác ở cửa mũi vùng huyệt nhân trung giữa môi trên, hoặc để ý đến huyệt khí hải dưới rốn ở vùng bụng. Hai trường phái này đều thuộc về thiền định vì chủ yếu là họ mượn những vùng nhân trung hoặc khí hải (huyệt trọng yếu trong cơ thể) để điều thân, điều khí và điều ý.

Khi hành giả tập trung sự chú ý vào khái niệm hơi thở và biến khái niệm này thành đối tượng thiền tướng (nimitta) để định tâm thì người đó đang thực tập thiền định (Jhàna, samàdhi). Trong thiền định sự tập trung chú ý này được gọi là tầm (vitakka) và tứ (vicàra). Sau đó nếu sự tập trung  tư tưởng thành công thì hỷ (pìti), lạc (sukha) và nhất tâm (ekaggatà) sẽ phát sinh và đạt được định an chỉ (appanà). Nếu định này đạt được do ly dục ly bất thiện pháp một cách tự nhiên vô ngã thì đó là chánh định. Nhưng nếu đạt được do tham muốn sở đắc và ý chí dụng công của bản ngã thì vẫn là ngoại định (nói ngoại định tức không phải chánh định nhưng vẫn có thể tốt nên không nói là tà định).

Khi hành giả trở về trọn vẹn soi sáng một cách trực tiếp, khách quan và trung thực toàn bộ động thái thở vô thở ra đang diễn tiến trên thân tự nhiên như nó là, không sắp đặt, không qua khái niệm chế định về hơi thở (như định dạng ở mũi hay ở bụng v.v...) thì người đó đang thực hành minh sát tuệ (vipassanà). Trong tuệ minh sát, sự trở về trọn vẹn soi sáng động thái thở tự nhiên này được gọi là tinh tấn (àtàpì), chánh niệm (satimà), tỉnh giác (sampajàna), trong đó không có tham ưu (abhijjhà domanassa), không nương tựa (anissito), không bám víu bất kỳ điều gì (na kiñci upadiyati) do đó không có sở đắc mà chỉ có thấy ra bản chất sinh diệt tự nhiên của toàn bộ động thái thở vô thở ra đang diễn tiến trên thân như nó là.

Thiền là soi sáng lại chính mình để khám phá ra sự thật tiềm ẩn trong đó mà xưa nay cứ mải mê tìm kiếm bên ngoài.

Con vào mục Pháp Thoại để nghe từ khóa thiền thứ 4 trở đi theo thứ tự trước sau.