Cứ ngồi tự nhiên thoải mái, đừng quá gò ép thân trong một tư thế nhất định nào. Đừng cố gắng điều phục tâm, đừng bắt tâm phải định. Nếu biết buông cái ta lăng xăng tạo tác, nỗ lực muốn trở thành, muốn bỏ trạng thái này lấy trạng thái kia, trong ý đồ tham sân mê muội thì tâm sẽ tự định một cách dễ dàng. Chính ý chí của cái ta muốn đạt được trạng thái định lý tưởng đã làm cho cái tâm bất an mê muội. Giống như nước, cứ để yên nó đó đừng động đậy gì cả thì nó sẽ tự không chao động. Tại sao con muốn cái tâm định sâu mà lại cứ bắt nó phải như thế này thế kia theo ý mình? Có phải như vậy là định hay đang khuấy động nó lên?

Muốn định sâu hãy bắt đầu thận trọng chú tâm quan sát mọi việc hàng ngày một cách bình thường tự nhiên, chẳng bao lâu con thấy tâm con trầm tĩnh hơn trong mọi sự, rồi bỗng một hôm con thấy mọi xáo trộn bên ngoài không làm ảnh hưởng tới con nữa, đó là con đã định rất sâu, sâu hơn rất xa so với tứ thiền bát định mà ngoại đạo cố gắng luyện tập để đạt thành.

Phật Giáo Phát Triển chia ra Thiền Tông và Tịnh Độ Tông riêng nên mới có tình trạng đã theo tông phái nào thì phải tuân thủ theo yếu chỉ của tông phái đó. Thực ra trong Phật Giáo Nguyên Thủy, hành thiền hay niệm Phật đều là những pháp thể hiện Giới Định Tuệ, Bát Chánh Đạo  v.v... nên Phật tử có quyền chọn lựa pháp nào thích hợp với căn cơ trình độ của mình, cũng có thể kết hợp nhiều pháp vào việc tu hành. Ví dụ, người hành thiền tuệ có thể bổ sung thêm niệm Phật, niệm tâm từ, niệm bất tịnh, niệm sự chết v.v...

Tinh chuyên một tông môn cũng tốt nhưng cũng dễ bị dính mắc vào một phương tiện, nên đôi khi còn đả phá phương tiện khác, sinh ra tình trạng chia rẻ tông môn hệ phái. Ngày nay nếu Phật tử thấy thích hợp với pháp môn phương tiện nào thì cứ hành theo, sau đó nếu thấy không khai mở được gì mà còn bị trói buộc thêm thì thay đổi pháp môn phương tiện khác. Nếu thấy 2 pháp môn đều hay thì cứ hành cả hai.

Tốt hơn hết là nên học hỏi để nắm vững cốt lõi của Giáo Pháp trước rồi mới thực hành thì mới khám phá được chân lý một cách toàn diện, nếu không chỉ như người mù rờ voi, dù có rờ được gì bằng cả hai tay thì cũng chỉ là kinh nghiệm cục bộ. Cũng vậy, nếu không thấy được cốt lõi của Phật Pháp thì dù có thiền tịnh song tu cũng chỉ bắt cá hai tay mà thôi.

Đúng vậy, thực hành không phải là cứ áp dụng một công thức rồi lặp đi lặp lại mãi mà là luôn luôn khám phá, phát hiện những điều mới mẻ với một tâm thái tự do sáng tạo. Thực hành được đức Phật gọi là tu học (sikkhati). Học để điều chỉnh nhận thức cho đúng, tu là để điều chỉnh hành vi cho đúng, hai điều này có quan hệ mật thiết với nhau. Học từ Giáo Pháp gọi là pháp học, học từ thực tại gọi là pháp hành. Không y cứ trên thực tại để thể nghiệm thì thực hành chỉ là rập khuôn theo tư tưởng của người khác. Con đã đi rất đúng.

1) Thực hành để chứng nghiệm ý Kinh là cả một vấn đề. Nếu con đọc Kinh sách, nghiên cứu Phật Pháp nhưng hiểu sai thì lấy cái sai mà hành làm sao chứng nghiệm được ý Kinh? Nếu con hiểu đúng thì sẽ hành đúng, và  lúc đó hiểu, hành và chứng nghiệm hầu như là một, sao lại không dễ dàng? Hễ thấy khó thì coi chừng con hiểu còn sai đó. Vậy đừng vội hành khi chưa thật sự hiểu.

2) Ngừa bệnh hơn chữa bệnh. Cũng vậy đừng để lo âu sợ hãi diễn ra rồi mới lính quýnh không biết "phải làm thế nào". Khi con nói "phải làm thế nào" không phải cũng là lo âu sợ hãi đó sao? Người xưa nói: "Đừng để mất bò mới lo làm chuồng". Nếu hàng ngày con thường biết mình (chánh niệm tỉnh giác) khi hành động, nói năng, suy nghĩ thì lo âu sợ hãi sẽ khó mà phát sinh. Cho dù có thì con cũng sẽ biết lắng nghe nó một cách khách quan, trọn vẹn và thấy rằng nó là pháp duyên khởi, có sinh có diệt, chỉ cần không mê muội với nó là được, có gì phải lo ngại?

3) Mỗi người tu có mỗi tình huống khác nhau nhưng bản chất của pháp thì giống nhau. Con cứ ngay nơi tình huống của mình mà thấy để tự điều chỉnh nhận thức và hành vi cho đúng bản chất thật của pháp, chứ không cần bắt chước hay so sánh với ai để sinh ra phân tâm và ngã mạn.

1) Thực tánh pháp luôn có sẵn nơi mỗi người, nơi vạn vật, chúng sanh... nhưng bị che lấp bởi hoạt động của cái ta ảo tưởng quá lâu đời nên người mê không thấy được. Tu ba-la-mật chính là để loại bỏ cái ta ảo tưởng ấy đi thì thực tánh pháp liền hiển lộ. Nhưng vì tập khí của bản ngã quá sâu dày, nên dù quay lại là thấy vẫn phải mất thời gian rất lâu mới phá trừ được hết tập khí sinh tử ấy. Cho nên mới nói "Lý đốn ngộ, sự tiệm tu" là vậy. Tuy nhiên, người "ít bụi trong mắt", nghĩa là tập khí sinh tử đã cạn, chỉ nghe một câu kệ có thể ngay lập tức loại hết bản ngã, thấy rõ chân đế Niết-bàn, hoàn toàn giác ngộ giải thoát. Lưu ý:  Ba-la-mật là xả ly chứ không phải huân tu theo nghĩa tích lũy. Xem Chương 9: Buông xuống là bờ (Sống Trong Thực Tại, mục Thư Viện).

2) Bố thí cúng dường là ba-la-mật thứ nhất trong Thập Độ. Mục đích của pháp này là thí xả (càga) để loài trừ ngã và ngã sở nên dù có phước sinh ra giàu có thì tâm vẫn xả ly, không ích kỷ, nên không bị dính mắc trói buộc. Ngược lại, trong điều kiện đó càng dễ thực hiện đời sống vô ngã vị tha, như ông Cấp Cô Độc, bà Visakhà v.v... Tất nhiên nếu bố thí để tích lũy phước đức thì chỉ làm giàu cho bản ngã làm sao giải thoát được! Còn nói về giác ngộ khổ thì giàu sang sung sướng không phải là khổ sao? 

Chỉ mới qua bốn buổi giảng mà anh đã khai mở như vậy thì thầy rất hoan hỷ. Nếu nhiều người được như vậy thì đó là phần thưởng quý giá nhất cho thầy. Anh đã tiếp thu rất chính xác. Và việc đầu tiên anh làm được là biết trở về nhìn lại chính mình (Ehipassiko), thay vì ước mong hành thiền để đạt được một cảnh giới tốt lành ở tương lai (Hướng ngoại cầu huyền). Đó là một bước đầu rất vững vàng chính xác.

Tuy nhiên, khi trở về với chính mình anh cần lưu ý mấy điểm sau đây thì mới thật là đúng: 1) Khám phá để thấy rõ thực tại thân tâm quan trọng hơn là để được an lạc. 2)  Thấy thực tại thân tâm (thân, thọ, tâm, pháp) một cách sáng suốt, định tĩnh, trong lành, và khi động dụng làm việc gì thì thận trọng, chú tâm, quan sát, thì đó chính là đang tinh tấn chánh niệm tỉnh giác trong thiền tuệ Vipassanà, hay liễu liễu thường tri trong thiền Kiến Tánh. Nếu anh làm được như vậy thì đó chính là thiền, chứ không phải chỉ là chuẩn bị cho thiền ở tương lai. Niệm Phật, sám hối, bố thí, nhẫn nhục, phục vụ tha nhân... là những pháp hỗ trợ cho pháp thiền tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha mà thầy đang hướng dẫn. Vì pháp thiền này lấy chính mình làm chỗ tu tập nên không cần lệ thuộc vào một phương pháp có điều kiện nào cả, nên những người quen thực hành thiền có phương pháp lại tưởng đó chỉ là lý thuyết chứ không phải thiền!

Đúng vậy, khởi đầu như thế là rất tốt, nhưng về sự thì tốt nhất đừng gọi pháp là gì cả, chỉ rỗng lặng trong sáng mà thấy biết pháp, không xen vào ý niệm nào thì mới thấy thực tại như nó đang là. Khi xen ý niệm, dù là ý niệm Tập đế, Đạo đế hoặc Diệt đế, vào thì đã bị tưởng che lấp rồi. Về lý, con nói về Tập đế và Đạo đế thì đúng, nhưng về Diệt đế thì có hai cấp độ thấy pháp như nó đang là: Khi pháp đang là là tham. sân, si... thì thực tánh của pháp đang là đó được gọi là thực tánh pháp (sabhàva dhamma), thực tánh pháp này chưa gọi là Niết-bàn. Khi pháp đang là là tịch tịnh trong sáng, không có tham sân si được gọi là chân nghĩa pháp (paramattha dhamma), pháp chân đế này mới gọi là Niết-bàn. Bản ngã cũng có hai mức độ: Khi nói buông bản ngã là nói bản ngã bị loại ra khỏi khu vực ý thức bởi chánh niệm tỉnh giác, nhưng bản ngã ngủ ngầm trong vô thức thì vẫn còn. Vì vậy khi đó nếu là Diệt đế hay Niết-bàn thì gọi là thời Niêt-bàn (Tadanga Nibbàna). Khi cả trong ý thức lẫn vô thức đều không còn bản ngã thì mới là Niêt-bàn trọn vẹn (Parinibbàna).