Con từ bỏ những trạng thái định do cái tưởng chủ quan để chú tâm quan sát thực tại khách quan như vậy là một tiến bộ rất lớn. Nhiều người mong những trạng thái định đó và cố gắng để đạt đến như vậy mà không được hoặc đạt được thì kẹt vào sở đắc ấy, con có căn cơ thật tốt mới thoát khỏi sự hấp dẫn của những trạng thái định một cách dễ dàng để tự chuyển hóa vào minh sát tuệ, thầy chúc mừng con.  

Khi cần con vẫn có thể ngồi hay nằm thư giãn buông xả hoàn toàn không cố gắng dụng công hay dùng tưởng để định tâm như trước đây thì tâm liền vào chánh định một cách dễ dàng, loại định này không do ý chí của bản ngã tạo tác mà thành. Còn bình thường con nên thận trọng chú tâm quan sát thực tại đang là (mọi hoạt động của thân tâm) một cách tự nhiên không cố ý sắp đặt chủ quan như những phương pháp tu dựng lên cái ta tu và đối tượng chọn lựa để tu.

1) Diệt thọ tưởng định không phải là diệt định mà nói theo tiếng Việt là trạng thái định mà trong đó thọ và tưởng đều không có mặt.

2) Niệm và chánh niệm đôi lúc cùng nghĩa, đôi lúc khác nghĩa và đôi lúc trái nghĩa. Nếu niệm hiểu theo nghĩa không bỏ quên thực tại thì đồng nghĩa với chánh niệm. Nếu niệm hiểu theo nghĩa là tưởng nhớ thì khác nghĩa với chánh niệm vì đối tượng của chánh niệm là hiện tại trong khi đối tượng của tưởng nhớ là quá khứ. Nếu niệm có nghĩa là suy nghĩ, ví dụ như vọng niệm, tạp niệm tức thuộc về thất niệm nên ngược với chánh niệm.   

Con nên đọc và nghe nhiều hơn những điều đã được giảng trong trang web này. Từ từ rồi con sẽ thấy ra hết thế nào là định, là tuệ, là chánh niệm tỉnh giác, chứ chỉ một vài câu định nghĩa cũng không nói được gì đâu. Thầy tặng con bài kệ này để chiêm nghiệm.

Định là tâm không loạn

Tuệ là tâm sáng soi

Chánh niệm tâm tự tại

Tỉnh giác tánh không mê.

Thiền của các đạo sĩ thuộc về thiền định sắc và vô sắc giới, định này có chứng nghiệm tâm linh cao nhất trong tam giới. Nhưng khi Bồ-tát Sĩ-đạt-ta chứng đắc các bậc thiền định này thì vẫn thấy còn bị dính mắc trong sắc ái và vô sắc ái nên vẫn còn vô minh. Sau đó Ngài tu khổ hạnh, nhưng vẫn không diệt được vô minh ái dục. Ngài nhớ lại lúc còn thơ ấu đi theo vua cha xem lễ hạ điền, với tâm rỗng lặng trong sáng của trẻ thơ, Ngài thấy tất cả mọi sự kiện diễn biến một cách trong sáng hồn nhiên, không ảo tưởng, không có cái ngã phê phán, kiềm duyệt... nên đã thấy mọi sự hoàn toàn trung thực. Ngài phát hiện ra tâm thiền tuệ, vượt ngoài ý niệm của cái ta ảo tưởng và ngay tối hôm đó với tâm hoàn toàn thanh tịnh trong sáng, vô ngã Ngài đã chứng ngộ thực tánh chân đế, rốt ráo Niết bàn.

Mục đính của thiền định chỉ chứng đắc những trạng thái tâm an chỉ như tầm, tứ, hỷ, lạc ,xả, nhất tâm, tạm thời chế ngự được 5 triền cái nên được an lạc. Còn mục đích của thiền tuệ là thấy ra thực tánh pháp, tức là không còn bản ngã vô minh ái dục để nương tựa, chấp trước, tham ưu điều gì ở đời. Phật giáo vẫn chấp nhận thiền định như là pháp hiện tại lạc trú, nhưng đó không phải là điều kiện tất yếu để giác ngộ. Không cần đắc định sắc, vô sắc giới vẫn giác ngộ giải thoát được. Hơn nữa, chánh định khác với tà định. Chánh định là định hướng đến vô ngã, giải thoát; tà định vẫn còn bị trói buộc trong bản ngã vô minh ái dục.

Cái đó còn tùy trình độ nhận thức và tâm cơ của mỗi người. Nếu người chưa vững vàng trong thiền tuệ thì họ thiền định hay niệm Phật cũng tốt. Nếu thiền định hay niệm Phật cũng chưa được vững tâm thì cần sự hộ niệm của chư Tăng Ni Phật tử hay thân nhân trong nhà để giúp họ an tâm hơn cũng được. Nhưng nếu người đã nhuần nhuyễn trong thiền tuệ thì lúc đó chỉ cần chánh niệm tỉnh giác ngay nơi cảm thọ (hoặc thân, tâm, pháp) như nó đang là thì càng tốt hơn nữa. Nếu căn cơ vị ấy đã chín mùi thì ngay nơi cảm thọ đau đớn ấy có thể thực chứng được thực tánh pháp và thậm chí chứng được Đạo Quả Niết-bàn.

Nếu cố định tâm để chống đối lại cảm giác đau đớn thì chỉ tạo ra mâu thuẫn căng thẳng thêm, điều đó chỉ làm cho tâm thêm bất an sợ hãi. Nhẫn nại một tí con có thể chấp nhận cảm giác đau để tâm không nắm giữ hay loại bỏ điều gì thì tốt hơn. Con đừng tính chuyện lúc đó, hãy chánh niệm tỉnh giác trong từng giây phút hiện tại thì lo gì lúc đó phải thế nào! Lo tính chỉ mất thì giờ chánh niệm tỉnh giác trong hiện tại mà thôi.

Do nhầm lẫn giữa thiền TUỆ (Minh Sát) với thiền ĐỊNH (an chỉ) và TÙY NIỆM (niệm Phật...) nên đạo hữu đã sử dụng TẦM + TỨ mà tưởng là đang hành CHÁNH NIỆM + TỈNH GIÁC. Đây là nhầm lẫn rất phổ biến trong giới những người hành thiền hiện nay.

Thiền tuệ chấp nhận mọi hiện tượng diễn biến nơi thực tại thân tâm (thân, thọ, tâm, pháp) làm đối tượng, không thêm bớt, không lấy bỏ, chỉ thấy pháp như nó đang là. Thái độ đó được gọi là chánh niệm, tỉnh giác. Như vậy, trong thiền Minh Sát, khi có một trong 5 triền cái khởi lên thì hành giả lấy đó làm đối tượng của chánh niệm tỉnh giác để thấy thực tánh pháp, chứ không có ý muốn diệt nó đi. Nếu là chánh niệm tỉnh giác thực sự thì chỉ thấy tham đúng thực tánh đang sinh diệt của tham; sân, hôn trầm thụy miên, trạo hối, nghi cũng vậy. Không để tham sân (abhijjhàdomanassa) xen vào sự thấy biết trực tiếp của chánh niệm tỉnh giác, vì vậy cũng không có ý nắm giữ hay loại bỏ điều gì (na kinci loke upàdiyati).

Khi đạo hữu muốn chế ngự 5 triền cái (hôn trầm, nghi, sân, trạo hối, tham dục) thì phải có 5 chi tầm, tứ, hỷ, lạc, nhất tâm của thiền định. Như vậy đạo hữu đang tu thiền định chứ không phải thiền Minh Sát. Mục đích của thiền đinh an chỉ khi khởi tâm tầm tứ là để đạt được hỷ duyệt, an lạc, nhất tâm, và cuối cùng là an trú trong trạng thái định và xả. Vì tầm tứ và chánh niệm tỉnh giác có tính chất, công dụng và mục đích khác nhau nên hành pháp nào thì phải theo pháp đó, nếu nhầm lẫn yếu tố của 2 pháp hành này thì cả hai mục đích thấy thực tánh của thiền tuệ và an trú nhất tâm của thiền định đều không thể đạt được.

Nếu đạo hữu muốn tâm không bị thất niệm, tạp niệm và vọng niệm (biểu hiện qua 5 triền cái) thì tốt hơn nên tu pháp môn niệm Phật trước. Niệm Ân Đức Phật (Araham, Sammà Sambuddho...) có thể giúp tâm nhất niệm. khi đã nhất niệm thì tâm thanh tịnh, tâm thanh tịnh thì vô niệm, tâm không thất niệm, tạp niệm, vọng niệm (vô niệm) thì mới có chánh niệm. Có chánh niệm thì thấy biết trong sáng phản ánh như thực các pháp, đó là tỉnh giác. Khi có chánh niệm tỉnh giác đúng mức thì liền thấy rõ thực tánh của 5 triền cái. Như vậy, niệm Phật dễ chuyền qua thiền Minh sát hơn là cố gắng an trú trong thiền định.