Nghiệp là cách tự do nhất mà mỗi người được quyền lựa chọn cách khám phá cuộc sống cho mình, bất luận là nam hay nữ đều hoàn toàn bình đẳng. Không bình đẳng là do quan niệm của mỗi cộng đồng xã hội, như Đông phương trọng nam khinh nữ, Tây phương thì lại "Lady first",... chứ bản thân nghiệp là sự thật hiển nhiên về nhân quả đâu có thiên vị ai. Nghiệp thật ra mang tính giáo dục rất cao, qua đó mọi người tự chọn bài học của mình, đồng thời chịu trách nhiệm về hành vi tự chọn ấy.

Chính người phụ nữ chọn hướng khám phá cuộc đời bằng cách lấy chồng, và đã chọn người chồng của mình chứ đâu phải ai khác. Người đàn ông cũng vậy thôi. Nếu muốn lấy nhau mà cha mẹ không cho cưới thậm chí còn đòi tự tử! Vậy không phải do nghiệp mình tự chọn thì còn đổ tội cho ai? Nhưng không phải chính nghiệp đang giúp phụ nữ/đàn ông thấy ra sự thật mà trước đây họ đã từng mù quáng "tin là", "tưởng là" đó sao? Vậy chỉ qua nghiệp tự chọn mới có thể điều chỉnh nhận thức và hành vi của chính mình chứ không do ai khác cả. Công bình hay bất công là do mình tự chọn duyên nghiệp của mình.

"Nhân định" hay "cải số" thuộc định luật về nghiệp (kamma), còn "thiên" thuộc những định luật thiên nhiên như thời tiết (utu), giống loại (bija), vật lý, hoá học, sinh học v.v... (dhamma) và tâm lý (citta). Nghiệp xuất phát từ ý chí tự do của mỗi người biểu hiện qua thái độ sống riêng mà hình thành bản ngã của họ. Bản ngã muốn làm theo tư ý mà tạo nghiệp để cải số hầu đạt được mục đích của mình, nhưng nó luôn đối đầu với sự thật trong thiên nhiên, qua đó nó bắt đầu học ra những định luật vận hành của Pháp (Nguyên lý tự nhiên) nên tuy nó có quyền quyết định vận mệnh của mình, nhưng thật ra đó chỉ là cách dẫn dụ nó đi khám phá những định luật thiên nhiên mà thôi. Bản ngã tưởng có thể "thắng thiên" nhưng thật ra cuối cùng nó phải "thuận thiên" vì nếu không nó chỉ chuốc lấy khổ đau, thất vọng hoặc thất chí, đó chính là "Thuận thiên giả tồn, nghịch thiên giả vong".

Lão Tử nói: "Nhân pháp địa, địa pháp thiên, thiên pháp đạo, đạo pháp tự nhiên" (Người theo tướng, tướng theo tánh, tánh theo nguyên lý, nguyên lý theo tự nhiên". Khổng giáo gọi tự nhiên là Thiên, Thiên Chúa giáo gọi tự nhiên là Thượng Đế, Phật giáo gọi tự nhiên là Pháp. Nên Chúa dạy "vâng ý Cha", Phật dạy "sống thuận Pháp", Khổng Tử dạy "thuận Thiên lập mệnh". Vậy nhân định, cải số, hay chuyển nghiệp đều chỉ là phương tiện qua đó học ra bài học thuận Thiên, thuận Pháp, hay vâng ý Cha mà thôi chứ không thể nào thắng thiên được. Tuy nhiên khi Phật Giác Ngộ thì được gọi là Pháp Vương, bởi vì lúc đó Ngài không còn bị "Pháp chuyển" nữa mà đã có thể "chuyển Pháp", đó chính là thuận Thiên mà thắng Thiên. Cũng như khoa học, phải thuận theo sự vận hành của thiên nhiên để tìm ra những định luật hầu ứng dụng vào những lợi ích của đời sống vậy. 

 Muốn thoát khỏi số phận thì nên chấp nhận số phận để phát huy những đức tính tiềm ẩn mà con chưa phát hiện được. Số phận của mỗi người là bài học để người đó thấy ra chính mình, từ đó phát huy Đạo và Đức nội ẩn bên trong. Vì vậy không cần thay đổi số phận mà chủ yếu là học ra từ số phận mình bài học giác ngộ giải thoát.

 Con nói vậy là theo thuyết định mệnh rồi, không phải luật nhân quả nghiệp báo mà đức Phật dạy. Theo luật nhân quả nghiệp báo, mọi người đều có quyền tự do quyết định vận mệnh của mình, tuy nhiên, dù tạo tác để trở thành gì thì cũng phải tuân theo luật nhân quả nghiệp báo cùng với những định luật thiên nhiên, định luật sinh học và định luật tâm lý v.v... nữa mới được.

 Như ý túc không có nghĩa là muốn gì được nấy. Pháp này chỉ có nghĩa là phàm muốn làm việc gì đúng tốt - lợi mình lợi người hoặc vô ngã vị tha - được thành tựu như ý thì phải:

1) Có ý muốn làm việc đó (Chanda: dục như ý túc)

2) Cần mẫn làm việc đó (Viriya: cần như ý túc)

3) Nhất tâm làm việc đó (Citta: tâm như ý túc)

4) Biết rõ tiến trình làm việc đó (Vimansa: thẩm như ý túc)

Đó là nhân thiện hoặc duy tác hiện tại, còn vị Alahán phải bị đói, bị mù, bị bệnh v.v... là do quả của nghiệp quá khứ, nhưng quý ngài vẫn an nhiên thọ nhận chứ không cần muốn như ý mình theo cách phàm phu.

 Tội phước khó phân ranh một cách tuyệt đối trong thực tế, đôi khi trong phước có tội, đôi khi trong tội có phước, do đó trong phương diện tục đế thì thiện ác, phước tội chỉ là khái niệm tương đối. Vì vậy trong một hành động nếu phước nhiều hơn tội vẫn được xem là tốt, và tội nhiều hơn phước vẫn bị xem là xấu. Điều này chỉ mỗi người biết tự cân lường phước tội của mình chứ không ai kết luận phước tội cho người khác một cách chủ quan được.

 Có câu "Thuận thiên giả tồn, nghịch thiên giả vong". Thuận thiên tức thuận theo nguyên lý vận hành của pháp, nghịch thiên là làm theo tư kiến tư dục của cái ngã vô minh ái dục. Sống tuỳ duyên thuận pháp (Dhammànudhamma patipanno viharati) là thuận theo nguyên lý của pháp (quy y pháp) chứ không phải tuân theo định mệnh an bài. Đó mới là nghĩa đúng đắn của thuận hay nghịch với chân lý chứ không phải thuận hay nghịch theo ý con. Ví dụ: con đi bị mưa ướt nên cho mưa là nghịch, nhưng thật ra mưa vẫn đúng quy luật vận hành của pháp, còn nghịch là do con không biết trời mưa nên cứ đi mới phải bị ướt.

Phát kiến về phản ứng hạch nhân hoặc chế bom nguyên tử chỉ là việc làm khoa học, còn sử dụng vào mục đích gì mới là thiện hay ác, tội hay phước. Khoa học và khoa học ứng dụng là hai việc khác nhau.  

Học nhiều, tu nhiều chưa hẳn đã đúng, không thiếu người tu vì tham lam, mê tín, nên nhiều người tu mới bị tẩu hỏa nhập ma, sự sai lầm đó chính là nghiệp hiện tại chứ không phải nghiệp đâu xa. Nghiệp là biểu hiện của nhận thức và hành vi, nhận thức và hành vi sai đưa đến hậu quả xấu, nhận thức hành vi đúng đưa đến hậu quả tốt, ngay nơi hiện tiền, trừ phi những quả của nghiệp quá xa trong quá khứ đến bất ngờ nên cảm thấy khó hiểu, nhưng cũng có thể suy ra mà hiểu được.

Chắc chắn tất cả bệnh tật, tai nạn, đau khổ hoặc mạnh khỏe, an toàn, hạnh phúc đều do nghiệp. Nghiệp chính là nhận thức và hành vi của mỗi người, nếu xuất phát từ tà kiến và tham ái thì nghiệp là nhận thức và hành vi sai lầm và đưa đến hậu quả là bệnh tật, đau khổ. Thí dụ, một người cho rằng uống rượu là tốt, không thấy mặt hại của nó, nên ham uống cho nhiều, đưa đến bệnh xơ gan và gây tai nạn chẳng hạn. Ngược lại, người hiểu biết dưỡng sinh, ăn uống điều độ sẽ không bệnh tật, an toàn và hạnh phúc.