Đề tài này khó mà triển khai theo hướng lý giải một cách vắn tắt được. Đối với Đức Phật thì chỉ cần sống trọn vẹn tĩnh giác với thực tại thân thọ tâm pháp là tự nhiên thấy ra nguyên lý vận hành của pháp. Lão Tử thì chỉ nói vắn tắt "Nhất sinh nhị, nhị sinh tam, tam sinh vạn vật" là đủ rồi. Còn đối với chính Dịch lý thì "Vô vi giả, vô tư giả, tịch nhiên bất động cảm nhi toại thông thiên hạ chi cố". Tức chỉ cần lặng lẽ hồn nhiên thì có thể cảm nhận được nguyên lý vận hành của vạn pháp.

1) Tánh biết bao gồm cả tiềm thức lẫn ý thức (vô thức và hữu thức). Do đó tiềm thức là phần ẩn sâu trong tánh biết, rộng lớn hơn nhiều so với ý thức chỉ là phần hạn hẹp trên bề mặt tiếp xúc với bên ngoài.

2) Đúng. Hoạt động lý trí của ý thức chỉ sử dụng trong phạm trù tục đế, khi thấy biết của ý thức thanh tịnh thì mới thấy đúng thực tướng (sabhāva), chỉ có tánh biết mới thấy đúng chân tánh (paramattha) của vạn pháp mà thôi.

Bản chất sự vật có 3 phần: Phần chân thực (thực tánh), phần duyên khởi (chân tướng) và phần huyễn hoá (ảo ảnh). Con đã đồng hoá phần huyễn hoá với phần chân tướng nên thấy cái gì cũng huyễn cũng ảo là không đúng.

Thực tánh ví như nước, chân tướng ví như sóng, ảo ảnh ví như thấy sóng thành con rồng. Con rồng là huyễn hoá do ảo tưởng, sóng do duyên sinh nên có thực tướng vô thường, sinh diệt, còn nước có thực tánh không sinh diệt nên không huyễn hoá chút nào.

Tánh không của thực tánh là không sinh không diệt, không thường không đoạn, không khứ không lai, không vô không hữu. Tánh không của duyên khởi là có sinh diệt vô thường, còn tánh không của ảo ảnh là hoàn toàn không có thật nên mới gọi là huyễn hoá.

Ý thức là gì đâu cần thiết phải xác định. Biết nó hoạt động thế nào, đang diễn biến ra sao, công dụng của nó là gì, đâu là mặt lợi, đâu là mặt hại v.v... để có thế dụng nó mà không bị nó đánh lừa mới là thiết thực. Việc này thì mỗi người phải tự khám phá mới hứng thú không nên tin vào người khác.

Mọi pháp đức Phật chỉ bày đều có liên hệ mật thiết với nhau và liên hệ đến chính mình. Con cứ trọn vẹn tỉnh thức ngay nơi thực tại hiện tiền thì sẽ thấy ra tất cả, đừng cố tìm hiểu pháp trên ngôn từ qua khái niệm của lý trí.  

 Đức Phật nói mà dường như không nói, ngôn ngữ chỉ là một phần rất bé nhỏ và hầu như không phải là chính yếu khi đức Phật khai thị Sự Thật. Những nhân tố chính yếu có tác dụng mạnh mẽ khi Ngài chỉ dạy là tâm thái, cử chỉ, nụ cười, ánh mắt, vẻ tự nhiên, năng lượng, trí tuệ, từ bi v.v... biểu hiện nơi Ngài ảnh hưởng trực tiếp đến người cầu đạo đúng với căn cơ, tình huống, không gian, thời gian và thái độ nhận thức, niềm tin, sự chú tâm trọn vẹn trong sáng của người ấy ngay lúc đó, còn ngôn ngữ chỉ là thứ yếu, đôi khi hoàn toàn không cần thiết, vì sự im lặng của đức Phật có tác dụng khai tâm hơn nhiều so với những gì Ngài nói.

Nếu như ngôn ngữ là trọng yếu đến thế thì khi đức Phật đã hoàn toàn giác ngộ Ngài chỉ cần bỏ ra một hai năm tìm một chỗ thanh vắng ngồi viết ra kinh điển rồi dùng thần thông biến ra vô số bộ kinh để phân phát cho chư thiên và nhân loại, đồng thời biến nó thành bất hoại để truyền lại cho muôn đời sau, rồi nhập Niết-bàn cho khoẻ, tội gì phải đi khai thị từng người và cần gì đệ tử phải ghi chép làm chi cho mệt. Cho dù làm thế Ngài vẫn không thể truyền đạt được toàn bộ chân lý Ngài đã giác ngộ qua ngôn từ mà chủ yếu là người được khai thị phải chứng ngộ chân lý ấy ngay nơi chính mình chứ chẳng có điều gì đến với anh ta qua ngôn từ cả.

Người thợ mộc đã rất đúng khi nói với ông vua đang nghiền ngẫm kinh điển rằng bệ hạ chỉ đang nhai lại cặn bã của Thánh nhân thôi. Chính vì thế mà sau khi đức Phật nhập diệt, lời dạy của Ngài đã được ghi lại một cách tóm lược qua trí nhớ, tất nhiên cũng có lợi nhưng đã tạo ra một hiệu ứng nguy hại khôn lường đó là sự phân phái do người sau hiểu nghĩa kinh ít nhiều sai khác, và càng về sau sự phát triển qua chú giải, luận thuyết, cùng các bộ kinh nguỵ tạo đã dần dần biến Đạo Phật thành Tôn giáo, Triết học và Tín ngưỡng. Như vậy không phải ngôn ngữ kinh điển chỉ còn là cặn bã của Thánh nhân đó sao? Chân lý luôn viên mãn nơi thực tại hiện tiền, vì không ai thấy nên Phật mới chỉ ra, ngay đó ai thấy được là xong, quên lời mới đúng.

Khi đạo sĩ Sāriputta hỏi ngài Assaji: "Thầy của ngài dạy gì?", sao lúc đó ngài Assaji không bảo Sāriputta ngồi xuống nghe ngài đọc lại bài kinh Chuyển Pháp Luân mà chỉ nói một câu quá đơn giản: "Các pháp sinh ra từ một nhân"...? Vì ngài không cần lặp lại ngôn từ Phật nói, mà liền chỉ thẳng vào một sự thật, đó là tình trạng luôn sinh tâm tìm cầu sở tri sở đắc của Sāriputta, khiến Sāriputta bừng tỉnh. Sự bừng tỉnh kỳ diệu ấy đưa Sāriputta về với thực tánh chân đế (paramattha sacca) ngay nơi thực tại hiện tiền (sandiṭṭhiko dhammo).

Chân lý ở khắp nơi

Kiếm tìm chi ngôn ngữ

Khi tâm thật thảnh thơi

Chính là Dòng Bất Tử.

Sáu thức của mỗi người khác nhau về tướng dụng do tiếp xúc với những duyên (đối tượng, hoàn cảnh, môi trường) khác nhau nên phát triển những khả năng khác nhau nhưng tất cả cùng chung một thể tánh. Như vậy Tâm có hai phần là tướng biết và tánh biết. Tướng biết sai khác giữa các căn với nhau và sai khác giữa người này với người kia, nhưng do tánh biết đồng nhất nên khi tướng biết (6 thức) đủ yếu tố thận trọng chú tâm quan sát trên từng đối tượng riêng hoặc trong lành định tĩnh sáng suốt trên cùng đối tượng chung thì liền có sự tương giao hoà hợp. 

Trong bản năng tự nhiên chúng ta thấy những con đom đóm cùng chớp sáng một lần, những con ve cùng cất tiếng và cùng ngưng lại rất đồng bộ, những con cá Heo cùng biểu diễn rất hoà hợp với nhau. Thậm chí nhiều loài hoa cùng nở một lượt dù chúng ở cách nhau rất xa. Như vậy tính đồng nhất không phải chỉ có trong tánh biết và tướng biết mà còn trong cả những yếu tính và yếu tố của vật chất như đất, nước, lửa, gió và hư không nữa. Tóm lại, cả thể chất và tinh thần qua đất, nước, lửa, gió, hư không và tánh biết đều có khả năng bẩm sinh là sự tương giao, hoà hợp và đồng nhất.

Thực ra chẳng phải đốn ngộ tiệm tu gì như người ta thường tưởng tượng mà chỉ là ai đã từng trải nghiệm sự thật thì dễ dàng thấy ra sự thật thôi. Trải nghiệm sự thật chính là tiệm tu, thấy ra sự thật gọi là đốn ngộ. Bàhiya đã từng trải nghiệm sự thật nhưng chưa biết đó là gì nên khi được Phật chỉ thẳng cho thì ngay đó ông liền thấy ra. 

Vấn đề không phải là kiến giải trên ngôn từ mà phải thấy ra Sự Thật, nếu chưa thấy ra Sự Thật thì nói đúng nói sai, nói thật nói giả, nói có nói không gì cũng đều không phải Sự Thật. Thầy gọi sự tranh cãi trên ngôn từ chỉ là "hiệu ứng củ mì củ sắn", và tất nhiên là mất thì giờ vô ích mà thôi!

Tâm Trong Sáng (Pabhassara Citta) là Tâm Phật. Tâm trong sáng là tâm không còn bị che lấp bởi các tướng do tưởng chế định. Tưởng là quá trình tạo tướng khái niệm chế định, vì vậy lìa tất cả tướng thì tâm liền trong sáng tự nhiên như tính bản nguyên của nó.

Không ghi nhớ ở đây có nghĩa là không chấp chứa, không nắm giữ, không trụ vào đâu. Chữ pháp ở đây đơn giản chỉ có nghĩa là "điều gì" ám chỉ các sở đắc. Nói cho dễ hiểu là tâm rỗng lặng tự nhiên không trụ vào sở đắc thiền định nào mới là tâm chánh định.