Đúng là con đang rơi vào tình trạng "cước căn bất điểm địa", lơ lửng không có chỗ đặt chân. Lý trí với những ảo tưởng đã hiểu Phật Pháp nhưng thực ra chỉ là những kiến thức vay mượn chưa được kiểm nghiệm. Bây giờ con lại muốn vớ lấy một cái phao phương pháp nào đó để bám níu, nhưng càng như thế con càng rời xa đất thật, vẫn chỉ muốn đặt chân trên cái phương tiện nào đó hơn là đặt chân trên đất thật để bước đi từng bước vững vàng. Con thiếu thận trọng chú tâm quan sát, nên ngay trong câu hỏi trước thầy đã nói: "khi ăn con cần chánh niệm tỉnh giác biết rõ động tác đang ăn một cách minh bạch, không để ý niệm, tư tưởng hay quan niệm của cái ta ảo tưởng xen vào" nhưng con không để ý nên không thấy ra trong đó nghệ thuật sống giác ngộ giải thoát. Mảnh đất thật chính là thực tại thân-tâm-cảnh ngay đây và bây giờ. Thực tại có thể là niềm đau, nỗi khổ, có thể là sợ hãi, muộn phiền... nhưng hãy quan sát nó một cách trọn vẹn và nhiệt tình thì không những con thông suốt được nó mà ngay đó con tìm thấy được một niềm an lạc tuyệt vời. Đừng nương tựa vào đâu, hãy tự thắp sáng chính mình thì mọi phiền não khổ đau sẽ không còn tồn tại.

Có thể do con hiểu Phật Pháp qua lý trí suy luận nên cái khổ mà con nói mang tính tâm lý, ảo tưởng, ảo giác hơn là cảm giác thực. Nếu con thực sự thấy vô thường, khổ, vô ngã thì tham ưu đoạn giảm, mà tham ưu đoạn giảm thì bớt chấp thủ, bớt dính mắc, bớt bị ràng buộc, như vậy lẽ ra con sẽ thấy tâm hồn nhẹ nhàng, thanh thản, tự do và an lạc mới đúng. Sao lại có thể rơi vào buồn khổ, chán chường, buông xuôi, kiệt quệ? Phải chăng con bị ám ảnh bởi ý tưởng vô thường, khổ, vô ngã hơn là thực sự chứng nghiệm những bản chất thật của nó? Như vậy chẳng lẽ con đã rơi vào tâm si hay vô ký?

Con nói: Một ngày bây giờ với con thì gần như chỉ là "À, đến lúc ăn rồi"; "À, đến lúc giải trí rồi"; "À, đến lúc nghiên cứu về Phật Pháp rồi"; "À, lại một ngày mới rồi"... Đây chỉ là những ý niệm, tư tưởng, quan niệm... hình thành từ sự hiểu biết Phật Pháp qua tưởng tri và thức tri, chứ không phải thực thấy qua trí tuệ (paññāya passati) trong chánh niệm tỉnh giác. Từ nibbindati thường được định nghĩa là nhàm chán, nhưng thực ra nó ám chỉ thái độ không còn ham thích trong dục lạc chứ không phải là trạng thái chán chường của một tâm sân. Nibbindati thường đi chung với virajjati (thoát khỏi mê đắm) và vimuccati (giải thoát ràng buộc), mà giải thoát tham đắm ràng buộc thì sẽ không còn cái khổ tâm lý từ ảo giác của cái ta lý trí nữa.

Không phải là ăn với ý tưởng "À, đến lúc ăn rồi" mà là khi ăn con cần chánh niệm tỉnh giác biết rõ động tác đang ăn một cách minh bạch, không để ý niệm, tư tưởng hay quan niệm của cái ta ảo tưởng xen vào. Con cần phải sống nhiệt tình với tâm vô ngã vị tha, không nên sống thụ động tiêu cực, mà nên sống thiết thực đem lại lợi lạc cho mình và người, thì từ đó con mới có thể chứng nghiệm bài học giác ngộ giải thoát.

1) Thực hành để chứng nghiệm ý Kinh là cả một vấn đề. Nếu con đọc Kinh sách, nghiên cứu Phật Pháp nhưng hiểu sai thì lấy cái sai mà hành làm sao chứng nghiệm được ý Kinh? Nếu con hiểu đúng thì sẽ hành đúng, và  lúc đó hiểu, hành và chứng nghiệm hầu như là một, sao lại không dễ dàng? Hễ thấy khó thì coi chừng con hiểu còn sai đó. Vậy đừng vội hành khi chưa thật sự hiểu.

2) Ngừa bệnh hơn chữa bệnh. Cũng vậy đừng để lo âu sợ hãi diễn ra rồi mới lính quýnh không biết "phải làm thế nào". Khi con nói "phải làm thế nào" không phải cũng là lo âu sợ hãi đó sao? Người xưa nói: "Đừng để mất bò mới lo làm chuồng". Nếu hàng ngày con thường biết mình (chánh niệm tỉnh giác) khi hành động, nói năng, suy nghĩ thì lo âu sợ hãi sẽ khó mà phát sinh. Cho dù có thì con cũng sẽ biết lắng nghe nó một cách khách quan, trọn vẹn và thấy rằng nó là pháp duyên khởi, có sinh có diệt, chỉ cần không mê muội với nó là được, có gì phải lo ngại?

3) Mỗi người tu có mỗi tình huống khác nhau nhưng bản chất của pháp thì giống nhau. Con cứ ngay nơi tình huống của mình mà thấy để tự điều chỉnh nhận thức và hành vi cho đúng bản chất thật của pháp, chứ không cần bắt chước hay so sánh với ai để sinh ra phân tâm và ngã mạn.

Bất an là một trạng thái tâm bị chi phối bởi quá khứ, bị lôi cuốn vào tương lai hoặc bị đắm chìm trong hiện tại, nên không thể an ổn  tại đây và bây giờ. Khi tâm bị chi phối như vậy không còn ý thức được thực tại thân tâm một cách rõ ràng minh bạch. Sự mê mờ về chính mình gọi là thất niệm, bất giác. Tình trạng này tạo điều kiện cho tâm vọng động bất an. Dịch lý gọi là THẦN không minh thì Ý dao động, Ý bất ổn thì KHÍ phân tán, KHÍ tán loạn thì HÌNH mệt mỏi. Cái mà con gọi là cưỡng lực gì đó chính là lực xung động của ý tạo ra sự xáo trộn của khí và hình. Đây đúng là quy trình tạo tác của bản ngã, nhưng nếu con ghét nó, muốn tiêu diệt nó thì chỉ làm cho thân tâm xáo trộn bất an thêm mà thôi.

Tóm lại, nguyên nhân chính của bất an là không biết mình (do thiếu chánh niệm tỉnh giác, hay không đủ thận trọng, chú tâm, quan sát thực tại thân tâm) nên để cho ý niệm, tư tưởng, thời gian xen vào hình thành cái ta ảo tưởng. Nếu biết quay trở lại trọn vẹn với thực tại (chánh niệm) không bị tham ưu che lấp thì tánh biết liền thấy rõ thực tánh pháp (tỉnh giác). Ngay lúc đó không có cái ta ảo tưởng nên cũng không có bất an. Nhớ là càng đối kháng càng tạo ra bất an. Hãy lắng nghe quan sát nỗi bất an một cách tự nhiên, trọn vẹn, không đối kháng, thì bất an sẽ tự biến mất.

Lúc lâm chung, với người đời thì được nhất niệm hay cận định (do niệm) hoặc nhất tâm (do định) là tốt rồi, như vậy sẽ không tái sinh vào các đường ác (cõi khổ). Nếu chết với tâm nhất niệm hay cận định thì được sinh vào các cõi trời Dục Giới, nếu chết với nhất tâm từ sơ thiền cho đến tứ thiền thì sẽ tái sinh vào cõi Sắc Giới, nếu chết với một trong 4 tâm thiền "đối tượng không" thì sẽ tái sinh vào cõi Vô Sắc Giới. Nhưng vì tam giới vẫn còn vô minh ái dục, nghĩa là vẫn còn bản ngã nên vẫn chưa giác ngộ giải thoát được, do đó người tu buông luôn cái ngã, sẵn sàng đối diện với thực tánh pháp, dù đó là đau đớn hay an lạc. Thật ra, sợ hãi chỉ là một ảo tưởng khi con tưởng tượng đến cơn đau, nhưng khi cơn đau thực sự đến thì con có thể trải nghiệm nó, không có gì đáng sợ.

Tánh biết vốn rỗng lặng trong sáng nhưng bị cái ta ảo tưởng tham sân si, lo lắng,  sợ hãi... che lấp nên mới không an lạc được. Không an lạc nên bản ngã lăng xăng tìm kiếm và chuốc lấy bất an. Khi bản ngã đã bất an thì nó lại muốn trú vào định để được an lạc. Đó là lý do vì sao nhiều người ham thích thiền định. Nhưng trú vào định thì vẫn còn vô minh ái dục nên không bao giờ thấy được thực tánh pháp. Đó không phải là pháp đưa đến giác ngộ giải thoát. Nếu con muốn giải phóng mọi nỗi sợ hãi thì đừng trú vào đâu và đừng trốn tránh sự thật. Hãy buông cái ta đầy sợ hãi ấy ra thì ngay đó tánh biết liền đầy đủ giới định tuệ  (vốn viên mãn bên trong) chứ không phải trạng thái định hữu hạn do bản ngã tạo tác bên ngoài.

1) Xấu hổ, hối hận việc làm sai và lo lắng bất an cũng là điều tự nhiên. Vậy cứ để tự nhiên để thấy ra chính mình trong chuỗi nhân quả đó. Điều quan trọng là có nhận thức đúng bản chất hành vi của mình không, hay chỉ hổ thẹn vì hư danh hay vì một quan niệm đạo đức nào đó?

2) Cứ ngủ nghỉ theo nhu cầu cần thiết và hợp lý trong điều kiện của mình, không nên gượng ép, không nên buông trôi. Không cần quy định giờ ngồi thiền, chỉ cần biết tùy lúc mà thư giãn, buông xả để cho thân tâm nghỉ ngơi hoàn toàn khi cần thiết, ngồi nằm gì cũng được, ở đâu cũng được, nhưng không nên gò bó vào bất cứ phương pháp hay hình thức nào.

3) Không cần tập trung vào hơi thở. Chỉ cần khi thất niệm nhớ mình đang thở để đưa tâm về thực tại, không để nó chạy rông thôi. Chủ yếu là khi hành động nói năng suy nghĩ gì cũng nên sáng suốt, định tĩnh, trong lành là mọi việc sẽ ổn. Khi cần thiết để thích ứng một tình huống thì nên thận trọng, chú tâm, quan sát rõ ràng là được.