Tuy cách ăn cách mặc có khác nhau giữa các Tông Phái Phật Giáo nhưng đó chỉ là hình thức bên ngoài không quan trọng lắm. Nội dung cốt lõi thì mọi Tông Phái đều đồng nhất nhưng phương tiện thực hiện thì mỗi Tông môn mỗi khác. 

Phật Giáo Nguyên Thủy tu theo pháp môn Bát Chánh Đạo hay Giới Định Tuệ

Thiền Tông tu theo pháp môn Kiến Tánh

Mật Tông tu theo pháp môn Trì Chú

Tịnh Độ Tông tu theo pháp môn Niệm Phật.

Có lẽ con  cảm thấy vô vọng vì con muốn họ mau thấy ra lẽ thật vi diệu trong sự vận hành tự nhiên của pháp, nhưng căn cơ trình độ của họ chưa tới thì làm sao nhận ra được sự thật này. Vậy thì chính mong muốn ấy của con là chưa đúng thực tế, nó tạo ra thời gian và làm con mất nhẫn nại. Con đừng xem việc hướng dẫn người khác là phải giúp họ đạt được một tiêu chuẩn nhận thức và hành vi nhất định nào, mà còn thấy rằng đó cũng là cơ hội để bản thân con học ra bài học của chính mình - bài học về sự nhẫn nại, từ bi, cảm thông và trí tuệ thấy rõ căn cơ trình độ của mỗi người.

Mặt khác, không phải riêng pháp môn Tịnh Độ mà bất cứ pháp môn nào đã vận dụng thành phương tiện hay phương pháp chế định thì dù thiện xảo tới đâu cũng đều rất dễ rơi vào tình trạng cố chấp và lệ thuộc khuôn mẫu định sẵn, mất hết tính sáng tạo tự nhiên và biến hóa vô cùng của pháp. Ngay cả thiền Kiến Tánh và thiền Vipassanà cũng bị người sau biến thành những phương pháp chế định để rồi phân hóa ra nhiều trường phái cục bộ mà mỗi trường phái đều cố chấp vào phương pháp riêng của mình. Chính sự phân chia của các phương  pháp thiền trên bình diện chế định mà người ta chỉ đạt được những kinh nghiệm cục bộ như người mù rờ voi, không thấy được tính toàn diện của thực tánh chân đế. Bởi vậy mới gọi là thời mạt pháp! Mạt pháp thì đành vậy con chán nản làm gì! 

Nếu tu tập đúng mục đích ý nghĩa của niệm Phật thì đó là pháp môn giản dị và phổ thông hợp cho căn cơ trình độ đức tin của đa số quần chúng. Nhưng nếu hướng dẫn sai và hành sai thì rất dễ lạc vào mê tín và hoàn toàn phản tác dụng. Con nên vào Thư Viện trang web này đọc cuốn "Thiền Phật Giáo: Nguyên Thủy và Phát Triển" nhất là chương nói về niệm Phật, trong đó có so sánh pháp môn niệm Phật theo Phật Giáo Nguyên Thủy và pháp môn niệm Phật phát triển vào đầu thế kỷ Dương lịch (khoảng 600 năm sau đức Phật Niết-bàn) của Tịnh Độ Tông để thấy ra mục đích ý nghĩa và cách hành trì của pháp môn này. Trong Phật Giáo Nguyên Thủy hiện nay, hành giả vẫn thường kết hợp niệm Phật với thiền Vipassanà, nhất là giai đoạn đầu để chuẩn bị cho tâm được ổn định và trong sáng hơn trước khi đi sâu vào Minh Sát Tuệ. Cách kết hợp như sau:

1. Niệm Phật cho đến khi thấy tâm nhất niệm thanh tịnh, không còn bị thất niệm, tạp niệm, hay vọng niệm xen vào nữa.

2. Khi tâm đã thanh tịnh thì tự nhiên buông câu niệm Phật chỉ lặng lẽ cảm nhận trạng thái thanh tịnh trong sáng thôi.

3. Để tâm rỗng lặng trong sáng tự soi thấy rõ ràng mọi trạng thái hoạt động của thân, thọ, tâm, pháp, trong và ngoài.

4. Chứng nghiệm được thực tánh chân đế và bản chất thật của các pháp (16 tuệ chứng).

Người niệm Phật không đúng sẽ bị vướng vào câu niệm Phật, còn người niệm Phật đúng thì tự động trải qua những trình tự trên theo đúng hướng "Xả ly, ly tham, đoạn diệt, an tịnh, chánh trí, giác ngộ, Niết-bàn" như đức Phật đã dạy.

1) Con thực hành như vậy là đã có tiến bộ. Khi đã vào được chỗ cốt lõi của Phật Pháp thì sống càng giản dị càng uyên thâm, đến nỗi Phật dạy thân, thọ, tâm, pháp như thế nào thì thấy như vậy, đừng để cái ta tham ưu xen vào. Do đó thiền cũng nói "Bình thường tâm thị đạo", "Xúc mục vô phi thị đạo", "Đương xứ tức chân"... Con sống như thế là rất tốt.

2) Thân Loan, vị Tổ của Chân Tông Nhật Bản, trong cuốn Thán Dị Sao nói rằng dù niệm Phật mà đọa vào địa ngục ngài vẫn niệm vì ngài tin rằng niệm Phật có thể vào được bản tâm thanh tịnh, mà Tịnh Độ Tông Trung Hoa gọi là vãng sanh Tịnh Độ. Trong Kinh Tạng Pāli đức Phật cũng dạy khi bản tâm thanh tịnh thì thấy các pháp đều thanh tịnh. Một khi đã niệm Phật đến chỗ nhất niệm thanh tịnh thì dù ở cực lạc hay cực khổ gì vẫn "Tùy kỳ tâm tịnh tức Phật Độ tịnh". Do đó tâm đã thanh tịnh thì cực lạc hay cực khổ gì cũng thanh tịnh vô ngại. 

3) Theo Thiền Vipassanā và Thiền Tông thì từ nhất niệm phải đến vô niệm mới thật sự chánh niệm. Do đó Tịnh Độ Tông nói niệm Phật đến nhất niệm phải sau khi chết mới được vãng sanh. Thiền Vipassanā và Thiền Tông giải thích điều này là: Phải chết đi cái ta nhất niệm thì mới vô niệm (vãng sanh) được. Và có vô niệm (vãng sanh) mới vào được cõi Tịnh Độ (= Chánh niệm: trở về với tánh thanh tịnh của thực tái hiện tiền). Và ở đó được đức Phật A-di-đà tiếp dẫn (= được sự tĩnh giác của tánh biết soi sáng). Vậy con đang tu tập chánh niệm tỉnh giác là mục đích tối hậu của niệm Phật thì còn nghi ngại gì nữa?

Phật Giáo Phát Triển chia ra Thiền Tông và Tịnh Độ Tông riêng nên mới có tình trạng đã theo tông phái nào thì phải tuân thủ theo yếu chỉ của tông phái đó. Thực ra trong Phật Giáo Nguyên Thủy, hành thiền hay niệm Phật đều là những pháp thể hiện Giới Định Tuệ, Bát Chánh Đạo  v.v... nên Phật tử có quyền chọn lựa pháp nào thích hợp với căn cơ trình độ của mình, cũng có thể kết hợp nhiều pháp vào việc tu hành. Ví dụ, người hành thiền tuệ có thể bổ sung thêm niệm Phật, niệm tâm từ, niệm bất tịnh, niệm sự chết v.v...

Tinh chuyên một tông môn cũng tốt nhưng cũng dễ bị dính mắc vào một phương tiện, nên đôi khi còn đả phá phương tiện khác, sinh ra tình trạng chia rẻ tông môn hệ phái. Ngày nay nếu Phật tử thấy thích hợp với pháp môn phương tiện nào thì cứ hành theo, sau đó nếu thấy không khai mở được gì mà còn bị trói buộc thêm thì thay đổi pháp môn phương tiện khác. Nếu thấy 2 pháp môn đều hay thì cứ hành cả hai.

Tốt hơn hết là nên học hỏi để nắm vững cốt lõi của Giáo Pháp trước rồi mới thực hành thì mới khám phá được chân lý một cách toàn diện, nếu không chỉ như người mù rờ voi, dù có rờ được gì bằng cả hai tay thì cũng chỉ là kinh nghiệm cục bộ. Cũng vậy, nếu không thấy được cốt lõi của Phật Pháp thì dù có thiền tịnh song tu cũng chỉ bắt cá hai tay mà thôi.

Con niệm Phật như vậy là rất tốt. Pháp môn nào đức Phật dạy nếu tu đúng cách đúng hướng đều đưa đến giác ngộ giải thoát. Thiền mục đích là thấy thực tánh chân đế, hay gọi là kiến tánh,  vì vậy khi thực sự chánh niệm tỉnh giác thì không còn ý niệm "Ta thấy", "Ta đang làm" nữa. Chánh niệm thì không còn ngoại duyên chi phối, Tỉnh giác thì rỗng lặng trong sáng nên không bị vui buồn mừmg giận chi phối nữa. Mục đích của niệm Phật cũng để đưa đến chánh niệm tỉnh giác trong vô niệm (không, vô tướng, vô tác, vô nguyện), cho nên mới an nhiên tự tại.

Nếu niệm Phật mà để tham cầu chứ không thanh tịnh sáng suốt là tại niệm sai cách, sai hướng. Thiền mà vọng cầu sở đắc, lấy cái này bỏ cái kia, lăng xăng tạo tác để trở thành là do thiền không đúng. Vậy cần chỉ ra chỗ sai chỗ đúng để chia sẻ và giúp nhau thấy ra sự thật trên đường tu học là điều rất cần thiết, đó chính là kiến hòa đồng giải vậy. Cám ơn con đã chia sẻ kinh nghiệm tu tập để giúp thức tỉnh những bạn đạo đang hành sai pháp môn của mình.

Đạo hữu có thể đọc trong trang Web này cuốn "Thiền Phật Giáo: Nguyên Thủy và Phát Triển" ở mục Thư viện, trong đó có trình bày về pháp môn niệm Phật của Tịnh Độ Tông và niệm Phật theo Phật giáo Nguyên Thủy để biết rõ chi tiết hơn.

Niệm Phật nói chung là để tâm được nhất niệm, nhờ nhất niệm tâm không tán loạn theo tạp niệm vọng thức, không tạp vọng thì tâm được trong sáng, trí tuệ chiếu soi, thấy rõ thực tánh của tất cả các pháp, không còn bị mê muội đắm chìm trong phiền não khổ đau, luân hồi sinh tử do bàn ngã vô minh tạo tác. Đó là giác. Giác là Phật, nhờ giác ngộ (Phật) mà giải thoát (độ) nên gọi là Phật độ.

Phật A-di-đà là biểu tượng cho tánh giác thanh tịnh, chính nhờ niệm Phật mà khai mở được tánh giác thanh tịnh bị che lấp bởi tạp niệm vọng thức, mà giải thoát ra khỏi luân hồi sinh tử. Như vậy, nói là Phật Di-đà độ, thực ra là tánh giác thanh tịnh tự độ mà thôi. Do đó có câu: "Di-đà là tánh giác, tự tâm là cõi tịnh" (Tự tánh Di-đà duy tâm tịnh độ). Tóm lại dù niệm Phật hay không niệm Phật theo pháp môn nào, thì cũng phải nhờ tánh giác thanh tịnh nơi chính mình mới có thể giác ngộ giải thoát. Tông môn dù sai biệt vẫn có chung một cốt lõi giác ngộ giải thoát này.