Điều này nói theo Dịch Lý là "thái cực ở trong vạn tượng và vạn tượng ở trong thái cực" thì dễ hiểu hơn. Cũng vậy, tánh bao gồm tất cả tướng nên mỗi tướng đều có tánh. Tuy nhiên, nếu chỉ lý luận thì có hiểu cũng vô ích, bao giờ thấy được mỗi bước đi, mỗi hơi thở trong từng sát-na đều có Niết-bàn mới thật sự giác ngộ giải thoát.  

Mục đích lý tưởng thì không cần thiết, bởi vì nó đã có sẵn nơi con, nếu con đặt một mục đích lý tưởng nào khác để cố gắng đạt đến thì chính là con càng rời xa nó. Lười biếng không làm được gì cả lại càng tốt, bởi vì siêng năng "hướng ngoại cầu huyền" thì còn tệ hơn. Đức Phật dạy chẳng thà ngủ còn hơn nỗ lực làm sai bản chất thực tại của pháp.

Vậy những điều mà con tự trách không phải là vấn đề. Vấn đề của con là ở chỗ không biết sống "tùy duyên thuận pháp, vô ngã vị tha". Hàng ngày con cứ tùy duyên (tình huống, hoàn cảnh, điều kiện...)  mà phục vụ cho chùa, cho bá tánh, ví dụ như  con lau chùi quét dọn chùa cho sạch sẽ, nấu nướng cho Ni chúng ăn, ân cần tiếp Phật tử đến lễ bái, cúng dường hoặc hỏi đạo học pháp, biết yêu thương giúp đỡ mọi người, biết kính trên nhường dưới v.v... tức là con đang sống vô ngã vị tha.

Đồng thời qua các hoạt động bình dị tự nhiên đó con thường trở về trọn vẹn trong sáng với thực tại đang là (biết mình biết cảnh một cách minh bạch ngay nơi hiện tại), biết thận trọng, chú tâm, quan sát vào mọi việc con đang làm thì tâm con sẽ phát huy được sự sáng suốt, định tĩnh, trong lành vốn có của nó. Và đó chính là mục đích có sẵn nơi con chứ không phải là lý tưởng ở tương lai hay ở một nơi xa xôi nào đó bên ngoài.

Vậy Niết-bàn hay sinh tử đều ở nơi con, chỉ cần quay lại mà thấy (ehipassiko) thì trên thực tại đó (opanayiko) con có thể thấy ngay (sanditthiko) không mất thời gian (akàliko) mà con vẫn tự chứng (paccattam veditabbo) một cách bình thường. Đúng như một thiền sư đã nói: Tâm bình thường là đạo. Vậy con đừng ham muốn một lý tưởng bất thường hay phi thường nào cả, chỉ cần tự mình thắp đuốc mà đi (sống tỉnh thức). Thầy tặng con bài kệ:

Mục đích có sẵn rồi

Nào phải vọng xa xôi

Dặm trình thong dong bước

Hoa trắng nở ven đồi!

Đúng vậy, khởi đầu như thế là rất tốt, nhưng về sự thì tốt nhất đừng gọi pháp là gì cả, chỉ rỗng lặng trong sáng mà thấy biết pháp, không xen vào ý niệm nào thì mới thấy thực tại như nó đang là. Khi xen ý niệm, dù là ý niệm Tập đế, Đạo đế hoặc Diệt đế, vào thì đã bị tưởng che lấp rồi. Về lý, con nói về Tập đế và Đạo đế thì đúng, nhưng về Diệt đế thì có hai cấp độ thấy pháp như nó đang là: Khi pháp đang là là tham. sân, si... thì thực tánh của pháp đang là đó được gọi là thực tánh pháp (sabhàva dhamma), thực tánh pháp này chưa gọi là Niết-bàn. Khi pháp đang là là tịch tịnh trong sáng, không có tham sân si được gọi là chân nghĩa pháp (paramattha dhamma), pháp chân đế này mới gọi là Niết-bàn. Bản ngã cũng có hai mức độ: Khi nói buông bản ngã là nói bản ngã bị loại ra khỏi khu vực ý thức bởi chánh niệm tỉnh giác, nhưng bản ngã ngủ ngầm trong vô thức thì vẫn còn. Vì vậy khi đó nếu là Diệt đế hay Niết-bàn thì gọi là thời Niêt-bàn (Tadanga Nibbàna). Khi cả trong ý thức lẫn vô thức đều không còn bản ngã thì mới là Niêt-bàn trọn vẹn (Parinibbàna).

Bản chất của cái ngã lăng xăng là luôn tìm cách bám trụ. Cái gì nó ưa thích thì liền tham đắm, cái gì nó ghét bỏ thì cố loại trừ. Về tri thức cũng vậy nó bám vào tư kiến của mình rồi hình thành kết luận và mắc kẹt trong đó mà thành tà kiến. Do đó, trong thiền Tứ Niệm Xứ đức Phật cảnh báo: "Sống không nương tựa, không chấp trước điều gì ở đời" và gần 700 năm sau Kinh Kim Cang cũng dạy: "Ưng vô sở trụ nhi sinh kỳ tâm". Khoảng 400 năm sau nữa Ngài Huệ Năng khi nghe Ngài Hoàng Nhẫn đọc câu này liền ngộ.

Buông cái ta lăng xăng tạo tác cũng đồng nghĩa với "Không nương tựa, không chấp trước điều gì ở đời". Nếu thấy cái ta chỉ là ảo tưởng liền không bám trụ vào nó thì gọi là buông, lúc đó không còn cái ta ảo tưởng che lấp nên thực tánh liền hiển lộ trong tánh thấy, nên Kinh Viên Giác gọi là "Tri huyễn tức ly, ly huyễn tức giác". Đó chính là ý nghĩa đích thực của Thập Độ Ba-la-mật (Pàramì). Sống được như vậy thì chữ tu không còn là nỗ lực của bản ngã nữa, nên Phật gọi đó là "sống thuận Pháp" (Dhammànudhamma patipanno viharati).

Để sống được vô ngã thuận pháp chỉ cần tại đây và bây giờ thường tinh tấn chánh niệm tỉnh giác hay thận trọng chú tâm quan sát ngay nơi mỗi động tịnh của thực tại thân tâm thì bản ngã vô minh ái dục không còn cơ hội xen vào bám níu và lăng xăng tạo tác ra Tập đế. Không Tập đế thì Khổ đế cũng không còn. Không còn Tập đế và Khổ đế thì ngay đó chính là Đạo đế và Diệt đế (Niết-bàn). Chúng ta nên nói Niết-bàn là vô ngã hoặc nói chấm dứt hoàn toàn bản ngã tham sân si là Niết-bàn thì đúng hơn.

1) Thẳng thắn mà nói thì việc tìm hiểu Niết-bàn ở đâu không ích gì cho sự trực nhận thực tại để thoát ly điên đảo mộng tưởng cả. Đã là Phật thì ở đâu mà chẳng là Niêt-bàn. Niết-bàn được đức Phật định nghĩa là đoạn tận tham, đoạn tân sân, đoạn tận si. Vậy ỏ đâu không có tham sân si ở đó là Niết-bàn. Nếu Niết-bàn có một chỗ để trụ thì đã không gọi là Vô Sở Trụ hay Vô Thủ Trước Niết-bàn rồi. Bậc giác ngộ, thấy Pháp, sống thuận Pháp và thể nhập Pháp tánh nên lấy Pháp giới tánh làm Pháp Thân (Dhammakaya) không còn nương tựa hay bám trụ trên bất cứ tướng nào (Anissito viharati na kinci loke upadiyati).

Sở dĩ thầy nói: "Ngay đây không tham sân si là Niết-bàn" để mọi người đừng lăng xăng tìm kiếm bên ngoài (vọng ngoại), ở tương lai hay một nơi xa xăm nào đó. Hãy trở về mà thấy (ehipassiko), ngay tại đây (sanditthiko) và bây giờ (akaliko), trên tự thân thực tại (opanayiko) mà mỗi người có thể chứng nghiệm được (paccattam veditabbo vinnuhi). Và đó là lý do vì sao đức Phật dạy chúng ta trở về chánh niệm tỉnh giác ngay nơi thực tại thân tâm này thì ở đó thấy Niết-bàn.

2) Câu hỏi thứ hai thì sau khi hỏi anh đã tự trả lời được rồi nên có lẽ không cần phải trả lời nữa phải không?