Một thi sĩ Trung Hoa họ Phạm đã viết một bài thơ nói lên thân phận sinh ra làm một kiếp người của mình để rồi không ăn thì đói, không mặc thì lạnh... Ông Trời vô cớ sinh ra ta làm gì mà phải sống, phải chết một cách vô nghĩa như thế này?

Tích ngã vị sinh thời

Minh minh vô sở tri

Thiên Công hốt sinh ngã

Sinh ngã phục hà vi?

Vô y sử ngã hàn

Vô phạn sử ngã cơ

Hoàn nhĩ Thiên sinh ngã

Hoàn ngã vị sinh thời.

Hai câu cuối có thể dịch là: Trả Ông Trời cái tôi mà Ông sinh ra. Trả lại cho tôi cái thời tôi chưa sinh (Cái tôi hoàn lại Đất Trời, Trả tôi mặt mũi muôn đời chưa sinh), nghĩa là nhà thơ không muốn sinh ra làm thân phận vô nghĩa của một kiếp người, nên chỉ muốn trở về phi hữu. Theo Phật giáo thì nhà thơ này thuộc loại chấp không hoặc là đoạn kiến xuất phát từ phi hữu ái nên không những không thể thoát được thân phận làm người mà còn chuốc thêm cái khổ tâm lý nữa (Khổ khổ trong Khổ đế). Rất nhiều người tuy tu theo Đạo Phật nhưng cũng cầu mong trở về phi hữu, vì họ hiểu lầm Diệt đế tức hủy diệt tất cả, mà vô tình rơi vào đoạn kiến, khi không hiểu đúng chân lý vô ngã. Chính cái ta ảo tưởng mới muốn hủy diệt (phi hữu) hoặc muốn thường hằng (hằng hữu) mà tạo ra phiền não khổ đau, luân hồi sinh tử. Diệt đế chính là diệt cái ta ảo tưởng lăng xăng tạo tác để không phải trở về phi hữu mà là trở về với thực tánh muôn đời không sinh không diệt của pháp ngay trong thực tại đang là.  

Đúng lắm con. Tất cả những lời đức Phật dạy đều chỉ vào sự thật sẵn có nơi mọi người, hiểu được tôn ý của Phật thì cứ ngay thực tại thân tâm nơi chính mình mà quan sát rõ ràng (minh sát) thì liền thấy chân lý. Thấy như vậy gọi là thiền (Vipassanā) hay nói đúng hơn là sống tùy duyên thuận pháp (Dhammānudhamma patipanno vihārati), chứ không phải hành theo bất kỳ phương pháp chế định nào của ai khác. Chân lý luôn mới mẻ nên không thể rập khuôn và lại càng không do tạo tác để trở thành.

Khi đức Phật còn tại thế, Ngài chỉ thẳng chân lý cho người nghe thấy ra sự thật nơi chính mình và sống với sự thật ấy, nên thời kỳ này gọi là Đạo Phật vì chỉ cần ngay nơi sự thật mà giác ngộ chứ không qua điều gì khác. Sau khi đức Phật nhập Niết-bàn thì lời dạy của Ngài được ghi nhớ lại bởi trí nhớ của hàng đệ tử, và do trí nhớ của mỗi người một khác mà sinh ra nhiều Tông môn, Hệ phái. Tông phái nào cũng có hệ Kinh Điển riêng và cho đó là lời dạy quan trọng nhất của đức Phật, nên thời kỳ này gọi là Phật Giáo. Rồi chẳng bao lâu Phật Giáo cũng phân thành hai khuynh hướng: Phật Giáo như những hệ thống Triết học, và Phật Giáo như những tín ngưỡng dân gian nhận Phật làm Thần linh. Như vậy con không theo hệ giáo lý nào nữa mà trở về ngay nơi thực tại thân tâm mà thấy chân lý mới đúng với tôn ý của đức Phật. 

Đối với người thân thì cũng phải tùy duyên mà chia sẻ pháp khi họ có nhu cầu thật sự, chứ không nên gượng ép chia sẻ khi họ chưa cần, làm như vậy sẽ phản tác dụng. Giống như cho ăn khi chưa đói thì không thấy ngon mà còn thấy ngán nữa. Hãy tin vào pháp vì pháp luôn tác động vào mỗi người để giúp họ thấy ra sự thật, nên sớm muộn gì rồi họ cũng thấy ra sự thật khi duyên đã chín mùi. Ngay cả đức Phật Ngài cũng tùy duyên mà khai thị, thậm chí có nhiều người hỏi pháp nhưng không thực tâm, chỉ để trang bị kiến thức thì Ngài vẫn không trả lời. Do đó muốn thuyết pháp phải có người thành khẩn thỉnh cầu mới được.

Bạn ấy nhận định khá đúng bởi vì không ít người theo Phật Giáo nghiêng về triết lý, và đồng thời cũng rất đông người khác nghiêng về đức tin. Hạng người thứ nhất đã biến Phật Giáo thành những hệ thống luận thuyết đầy lý trí và cố chấp. Hạng người thứ hai biến Phật Giáo thành những tín ngưỡng dân gian đầy mê tín và chấp thủ. Trong khi Đạo Phật thật sự có nghĩa là giác ngộ chân lý. Bạn con nhìn hai hiện tượng trên mà đánh giá nên chỉ đúng với những loại Phật Giáo đã thoái hóa như đã nói trên, nhưng lại không đúng với tính chất uyên nguyên và cốt lõi của Đạo Phật thật sự. 

Đức Phật là người giác ngộ ra Sự Thật nơi chính mình và đời sống nên Ngài chỉ ra Sự Thật ấy để giúp mọi người có thể thấy được và sống được với Chân Lý ấy. Như vậy Đạo Phật nguyên không phải là tôn giáo, lại càng không phải là tín ngưỡng có tổ chức thành giáo hội hay tông môn, hệ phái. Do đó y cứ trên trên các tổ chức Giáo Hội mang tên Phật Giáo hoặc các hệ thống tín ngưỡng xem đức Phật là thần linh để nhận định về Đạo Phật chứng tỏ là trình độ nhận thức về Đạo Phật còn rất non nớt. Giống như thấy một viên đá bên ngoài xù xì mà vất bỏ, không biết rằng người trí sau khi loại bỏ lớp thô xấu bên ngoài đã lấy được bên trong viên kim cương cực kỳ quý giá. Chân lý muôn đời vẫn là chân lý cho bất kỳ ai biết quan sát, trải nghiệm, chiêm nghiệm để thấy ra sự thật và sống thuận sự thật muôn đời ấy, đó mới chính là Đạo Phật đích thực. 

Đơn giản là con cứ làm rồi thấy chứ đừng suy luận theo ngôn ngữ, và ngay cả khi con sử dụng ngôn ngữ để lặp lại câu nói ấy cũng sai rồi. Thầy không nói "thấy một pháp trước khi nó sinh ra" mà chỉ nói "Thấy một pháp lúc chưa sinh". Con không phân biệt được "Thấy một pháp lúc chưa sinh" khác xa với "thấy một pháp trước khi nó sinh ra" hay sao?

Ví dụ hôm kia con nổi sân với một người bạn, sân rồi con mới thấy; hôm qua con cũng nổi sân với bạn ấy nhưng sân mới khởi con liền thấy; hôm nay con cũng thấy người bạn ấy nhưng con thấy rõ tâm mình chưa khởi sân, như vậy là con thấy tâm lúc sân chưa sinh, chứ không phải như con hiểu là thấy sân trước khi sân sinh ra. Con nên cẩn thận, chỉ cần nói sai một ly là ý nghĩa hoàn toàn khác đấy.

Đúng. Điều đức Phật dạy là "Sống thuận Pháp" thì đức Chúa gọi là "Vâng ý Cha" , đức  Khổng Tử gọi là "Thuận Thiên lập mệnh", Lão Tử gọi là "Huyền đồng" ... tất cả đều đúng với nguyên lý Dịch học "Thời vị trung chính". Và điều này được thể hiện trong pháp hành thiền Vipassanà là "trở về sống trọn vẹn trong sáng với thực tại ngay đây và bây giờ".